هوش عاطفی، هوش احساسی یا هوش هیجانی (به انگلیسی: Emotional intelligence | EI) شامل شناخت و کنترل عواطف و هیجان‌های خود است. به عبارت دیگر، شخصی که EI بالایی دارد، سه مؤلفهٔ هیجان‌ها را به طور موفقیت آمیزی با یکدیگر تلفیق می‌کند: مؤلفهٔ شناختی، مؤلفهٔ فیزیولوژیکی و مؤلفهٔرفتاری. متونِ علم مدیریت بر این باورند که رهبران و مدیران، با هوش‌های هیجانیِ بالاتر، توان بیشتری برای هدایتِ سازمانِ تحت کنترل‌شان دارند. یافته‌های جدید نشان می‌دهد کارکنانی که دارای وجدان کاری و احساس وظیفه شناسی بالایی هستند، اما فاقدِ هوش هیجانی و اجتماعی اند، در مقایسه با کارکنان مشابهی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، عملکرد ضعیف تری دارند.[۱] از مقالاتِ پژوهشی برخی دانشمندان این اینگونه بر می‌آید که، کسانی که از هوش هیجانی برخوردارند می‌توانند عواطف خود و دیگران را کنترل کرده، بینِ پیامدهای مثبت و منفی عواطف تمایز گذارند و از اطلاعاتِ عاطفی برای راهنمایی فرایندِ تفکر و اقدامات شخصی استفاده کنند. هوش هیجانی، اصطلاحِ فراگیری است که مجموعهٔ گسترده‌ای از مهارت‌ها و خصوصیات فردی را دربرگرفته و به طور معمول به آن دسته مهارت‌های درون فردی و بین فردی گفته می‌شود که فراتر از دایرهٔ مشخصی از دانش‌های پیشین، چون بهرهٔ هوشی و مهارت‌های فنی یا حرفه‌ای است.

ارسطو می‌گوید:

“عصبانی شدن آسان است؛ همه می‌توانند عصبانی شوند، اما عصبانی شدن در برابر شخصِ مناسب، به میزان مناسب، در زمان مناسب، به دلیل مناسب و به روش مناسب – آسان نیست!”

 

تاریخچه

اولین پرسش نامه هوش هیجانی بار- آن در سال ۱۹۸۰ با طرح این سوال که چرا بعضی مردم نسبت به بعضی دیگر در زندگی موفق ترند آغاز گردید. در این سال مولف مفهوم تعریف و اندازه ای از هوش غیر شناختی (بار- آن، ۱۹۸۸، ۱۹۹۲،a 1996، c19996،a1997، b 1997) ارائه فرد و پس از ۱۷ سال تحقیق اولین مقیاس هوش هیجانی ساخته شد. مقیاس هوش هیجانی او دارای پنج مقیاس یا جنبه (مهارت های درون فردی، مقابله با فشار، سازگاری و خلق کار) و پانزده خرده مقیاس است.

پاسخ های آزمون نیز در روی یک مقیاس ۵ درجه ای در ردیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، تا حدودی، مخالفم و کاملا مخالفم) تنظیم شده است.

۱.به نظر من برای غلبه بر مشکلات باید گام به گام پیش رفت.
۲.لذت بردن از زندگی برایم مشکل است.
۳.شغلی را ترجیح می دهم که حتی الامکان من تصمیم گیرنده باشم.
۴.می توانم بدون تنش زیاد‌‌، با مشکلات مقابله کنم.
۵.می توانم برای معنی دادن به زندگی تا حد امکان تلاش کنم.
۶.نسبت به هیجاناتم آگاهم.
۷.سعی می کنم بدون خیال پردازی ، واقعیت امور را در نظر بگیرم.
۸.به راحتی با دیگران دوست می شوم.
۹.معتقدم توانایی تسلط بر شرایط دشوار را دارم.
۱۰.بیشتر مواقع به خودم اطمینان دارم.
۱۱.کنترل خشم برایم مشکل است.
۱۲.شروع دوباره ، برایم سخت است.
۱۳.کمک کردن به دیگران را دوست دارم.
۱۴.به خوبی می توانم احساسات دیگران را درک کنم.
۱۵.هنگامی که از دیگران خشمگین می شوم ، نمی توانم با آنها در این مورد صحبت کنم.
۱۶.هنگام رویارویی با یک موقعیت دشوار، دوست دارم تا حد ممکن در مورد آن اطلاعات جمع آوری کنم.
۱۷.خندیدن برایم سخت است.
۱۸.هنگام کار کردن با دیگران بیشتر پیرو افکار آنها هستم تا فکر خودم.
۱۹.نمی توانم به خوبی فشارها را تحمل کنم.
۲۰.در چند سال گذشته کمتر کاری را به نتیجه رسانده ام.
۲۱.به سختی می توانم احساسات عمیقم را با دیگران در میان بگذارم.
۲۲.دیگران نمی فهمند که من چه فکری دارم.
۲۳.به خوبی با دیگران همراهی می کنم.
۲۴.به اغلب کارهایی که می کنم خوش بین هستم.
۲۵.برای خودم احترام قائل هستم.
۲۶.عصبی بودنم مشکل ایجاد می کند.
۲۷.به سختی می توانم فکرم را در مورد مسائل تغییر دهم.
۲۸.کمک به دیگران ، مرا کسل نمی کند، به خصوص اگر شایستگی آن را داشته باشند.
۲۹.دوستانم می توانند مسائل خصوصی خودشان را با من در میان بگذارند.
۳۰.می توانم مخالفتم را با دیگران ابراز نمایم.
۳۱.هنگام مواجهه با یک مشکل ، اولین کاری که انجام می دهم دست نگه داشتن و فکر کردن است.
۳۲.فرد با نشاطی هستم.
۳۳.ترجیح می دهم دیگران برایم تصمیم بگیرند.
۳۴.احساس می کنم کنترل اضطراب برایم مشکل است.
۳۵.از کارهایی که انجام می دهم راضی نیستم.
۳۶.به سختی می فهمم چه احساسی دارم.
۳۷.تمایل دارم با آنچه در اطرافم می گذرد روبرو نشوم و از برخورد با آنها طفره می روم.
۳۸.روابط صمیمی با دوستانم برای هر دو طرف مان اهمیت دارد.
۳۹.حتی در موقعیت های دشوار، معمولا برای ادامه کار انگیزه دارم.
۴۰.نمی توانم خودم را این طور که هستم بپذیرم.
۴۱.دیگران به من می گویند هنگام بحث آرام تر صحبت کنم.
۴۲.به آسانی با شرایط جدید سازگار می شوم.
۴۳.به کودک گمشده کمک می کنم ، حتی اگر همان موقع جای دیگری کار داشته باشم.
۴۴.به اتفاقی که برای دیگران می افتد توجه دارم.
۴۵.نه گفتن برایم مشکل است.
۴۶.هنگام تلاش برای حل یک مشکل، راه حل های ممکن را در نظر می آورم، سپس بهترین را انتخاب می کنم.
۴۷.از زندگی ام راضی ام.
۴۸.تصمیم گیری برایم مشکل است.
۴۹.می دانم در شرایط دشوار، چگونه آرامشم را حفظ کنم.
۵۰.هیچ چیز در من علاقه ایجاد نمی کند.
۵۱.از احساسی که دارم آگاهم.
۵۲.در تصورات و خیال پردازی هایم غرق می شوم.
۵۳.با دیگران رابطه خوبی دارم.
۵۴.معمولاً انتظار دارم، مشکلات به خوبی ختم شوند، هر چند گاهی این طور نمی شود.
۵۵.از اندام و ظاهر خود راضی هستم.
۵۶.کم صبر هستم.
۵۷.می توانم عادات قبلی ام را تغییر دهم.
۵۸.اگر لازم باشد با زیر پا گذاشتن قانون از موقعیتی فرار کنم، این کار را انجام می دهم.
۵۹.نسبت به احساسات دیگران حساس هستم.
۶۰.می توانم به راحتی افکارم را با دیگران بگویم.
۶۱.هنگام حل کردن، به سختی می توانم در مورد انتخاب بهترین راه حل تصمیم گیری کنم.
۶۲.اهل شوخی هستم.
۶۳.در انجام کارها و امور مختلف به دیگران وابسته ام.
۶۴.رویارویی با مسائل ناخوشایند برایم مشکل است.
۶۵.حتی الامکان کارهایی را به عهده می گیرم که برایم لذت بخش است.
۶۶.حتی هنگام آشفتگی، از آنچه در من اتفاق می افتد آگاهم.
۶۷.تمایل به مبالغه گویی دارم.
۶۸.به نظر دیگران من فردی اجتماعی هستم.
۶۹.به توانایی ام برای مقابله با دشوارترین مسائل اطمینان دارم.
۷۰.از شیوه نگرش و فکرم راضی هستم.
۷۱.بد جوری خشمگین می شوم.
۷۲.معمولاً تغییر ایجاد کردن در زندگی روزانه برایم سخت است.
۷۳.قادر هستم احترام به دیگران را حفظ کنم.
۷۴.دیدن رنج دیگران برایم سخت است.
۷۵.به نظر دیگران من نمی توانم احساسات و افکارم را بروز دهم.
۷۶.هنگام روبرو شدن با شرایط دشوار، سعی می کنم در مورد راه حل های ممکن فکر کنم.
۷۷.افسرده هستم.
۷۸.فکر می کنم به دیگران بیشتر احتیاج دارم، تا دیگران به من.
۷۹.مضطرب هستم.
۸۰.در مورد آنچه می خواهم در زندگی انجام دهم فکر مشخص و خوبی ندارم.
۸۱.به سختی می توانم از امور برداشت صحیحی داشته باشم.
۸۲.به سختی می توانم احساساتم را بیان کنم.
۸۳.با دوستانم رابطه صمیمی بر قرار می کنم.
۸۴.قبل از شروع کارهای جدید، معمولاً احساس می کنم شکست خواهم خورد.
۸۵.هنگام بررسی نقاط ضعف و قوتم، باز هم احساس خوبی در مورد خودم دارم.
۸۶.هنگام عصبانیت زود از کوره در می روم.
۸۷.اگر مجبور به ترک وطنم باشم، سازگاری برایم دشوار خواهد بود.
۸۸.به نظر من پایبندی یک شهروند به قانون مهم است.
۸۹.از جریحه دار کردن احساسات دیگران خودداری می کنم.
۹۰.مشکل می توانم از حق خودم دفاع کنم.